नेपाली जनताले चाहेको केवल तीन तत्व शान्ति, स्थायित्व र समृद्धि हो । विभिन्न कालखण्डमा शासक भूमिका निर्वाह गर्नेहरूले जनताको उल्लिखित चाहना पूरा गर्न नसक्नुको कारण–कथा आ–आफ्नै प्रकारले सुनाउँदै आएका छन् । पछिल्लो परिवर्तनका अगुवाहरूले राजसंस्था, एकात्मकता, केन्द्रीकृत प्रणाली र धर्मसापेक्षतालाई समस्याको स्रोत माने र उल्लिखित सबै तत्वगुणलाई नयाँ संविधानमार्फत नामेट पारे ।
समस्या अगुवा राजनीतिकर्मीहरूको सोच र व्यवहारमा थियो, (अझै छ), समाधान संविधानरूपी कागजी दस्तावेजमा खोजियो । करिब सात दशकअघि तात्कालिक प्रधानमन्त्री पद्मशमशेरले संविधानविहीनतालाई चिरेर पहिलोपटक विधिसम्मत ढङ्गले राज्य सञ्चालन गर्न खोज्नु नेपालीका निम्ति खुसीयालीको क्षण हुनसक्थ्यो । विक्रमसम्बत् २००७ सालको राजनीतिक परिवर्तनपश्चात् जनता पक्षका नेताहरूको अग्रसरतामा संविधान (अन्तरिम) आउँदा पनि जनताले खुसीयाली जाहेर गर्नु स्वाभाविक थियो ।
सात दशकमा हामीले सातौँ संविधान पाएका छौँ, यस अवधिमा नेपाल कहिल्यै संविधानविहीन थिएन र अनेक आकार–प्रकारका ६ वटा संविधान हामीले व्यहोरिसकेका हौँ । तर, संविधानको नाक–मुख नै देख्न नपाएको मुलुकमा झैँ संविधानप्राप्तिको खुसीयाली बाँड्न यसरी आह्वान गरिँदै छ– मानौँ, असोज ३ (२०७२) को मितिबाट नेपाल समस्यामुक्त भएको छ । अब यस धराक्षेत्रका कसैले कहिल्यै कुनै प्रकारको राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक या धार्मिकलगायतका समस्याको सामना गर्नुपर्ने छैन । हुन त बोली बदल्न संसारमै ‘अब्बल’ मानिएका हाम्रा नेताहरूले ‘संविधान कुनै जादुको छडी नभएको’ बताउँदै कुनै अर्कै समस्याको पहाड देखाएर समाधानको कर्तव्य पूरा गर्नबाट पछि हट्न अर्को दुई साता पर्खनु नपर्ला । तर, तत्कालका लागि चाहिँ चङ्गेज खाँले संसार जित्दा प्रकट गरेसरहको खुसीयाली मनाउन नेताहरूबाट उर्दी जारी भएको छ र एकथरी नेपाली न्वारानदेखिको बल निकालेर खुसी ‘इजहार’ गर्दै छन् । सातौँ विवाह गर्ने कुनै महिलाले जब पहिलो विवाहमा झैँ लज्जाभाव दर्शाउँदै नवदुलहीको भङ्गिमा प्रकट गर्न थाल्छिन्, देख्नेहरूले लाज मान्नुपर्ने हुन्छ । सातौँ संविधान जारी गर्ने क्रममा केही नेता र तिनका अनुयायीहरूले व्यक्त गरेको ‘प्रसन्नतापूर्ण व्यवहार’ ठीक त्यस्तै छ जस्तो सातौँ विवाहकी नायिकाको ।
जारी संविधानले हिन्दू राष्ट्रवादीसहित मुलुकको बहुसङ्ख्क जनतालाई असन्तुष्ट तुल्याएको छ । बाह्रबुँदे सम्झौतादेखि त्यसयताका हरेक चरणमा सहयोगी देखिएको छिमेकी मित्रराष्ट्र भारतलाई समेत दुःखी बनाउँदै जारी गरिएको संविधान दिगो हुने आशा कमजोर भइसकेको छ र संविधानकै कारण मुलुक अर्को चरणको द्वन्द्व र सकसमा फस्ने सङ्केतहरू देखापरिसकेका छन् । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले गत वर्ष नेपालको संसद्मा उपस्थित भएर हिमाल, पहाड र तराई नै नेपालको पहिचान तथा विशेषता भएको बताउँदै सबै पक्षको भावना समेटेर संविधान निर्माण गर्न सुझाएका थिए । यदि मोदीको चाहना नेपाल हिन्दूराष्ट्रको रूपमा रहिरहनुपर्छ भन्ने हो भने पनि नेपालीले झनै खुसी हुनुपर्ने थियो । नेपाली नेताहरू ‘नोकरले भनेको मान्ने मालिक स्वयम्ले भनेकोचाहिँ नमान्ने’ तहमा रहेकोले संविधानका कारण दुईपक्षीय सम्बन्धमा तनाव पैदा भएको छ । बाह्य कारणले मात्र नभई संविधानको अन्तर्वस्तु आफैँले पनि आफ्नो आयु लामो हुन नसक्ने सन्देश दिइरहेको छ ।
वास्तवमा संविधानको अन्तर्वस्तु केलाउँदा कम्तीमा नेपालपे्रमी नेपालीले चाहिँ खुसी हुनुपर्ने अवस्था देखिन्न । नेपाली जनताले शान्ति, स्थायित्व र समृद्धिको चाहनासँग संविधानलाई जोडेका हुन् । सातौँ संविधान कतिपय दृष्टिमा उपलब्धिमूलक रहे पनि शान्ति, स्थायित्व र समृद्धि प्राप्तिमा पूर्ण बाधक बन्ने यसको अन्तर्वस्तुले स्पष्ट गरेको छ । अर्थात् यसलाई यसरी पनि भन्न सकिन्छ, ‘सातौँ संविधानले शान्ति, स्थायित्व र समृद्धिबाहेक सबै कुराहरूको निश्चितता गरेको छ ।’ यहाँ–नयाँ संविधानका मौलिक गुण एवम् विशेषताहरूबारे सङ्क्षिप्त विवेचना गर्ने प्रयास गरिएको छ ।
तपाइँको प्रतिक्रिया